Yönetim pozisyonları her zaman çalışanlar için cazip olmuştur. Çoğu çalışan bulunduğu işletme veya kurumda en yakın olduğu yönetim pozisyonundan başlayarak hiyerarşideki veya farklı düzlemlerdeki yönetim pozisyonlarına kendini aday görmektedir. Yöneticilik pozisyonlarının toplumsal kabulü, emretme imkanı, kişiye sağladığı saygınlık ve yönetsel statünün doğrudan yada dolaylı getirileri bu istekliliğin nedenleri arasında sayılabilir.

Psikolojik, sosyal ve ekonomik kazanımlar yöneticiliği üzerinde, en hafif söylemle, rekabet edilen bir duruma sokmaktadır. Çoğu zaman bu kazanımların yöneticiye yüklediği görevler, sorumluluklar ve bunları yerine getirmede gerekli olan kabiliyetler göz ardı edilmektedir. Acaba her isteyen ve sosyal veya siyasal referansı olan yönetici olabilir mi? Elbette yönetim pozisyonunda görevlendirilen yöneticidir. Fakat yönetim literatürü yönetimi “good management” ve “bad management” olarak ayırmaktadır. Bunun doğal sonucu, yöneticiler “iyi yöneticiler” ve “kötü yöneticiler” diye sınıflandırılmaktadır. Şimdi soruyu bir daha sormak gerekir. Her sosyal ve siyasal referansı olan “iyi yönetici” olabilir mi?

Bu sorunun altında yatan, “iyi yönetici kimdir, ne yapar, ne tür özelliklere sahiptir, yöneticilik bir meslek midir, kendine özgü bir eğitim gerektirir mi, mektepli mi olmalıdır, alaylı mı olmalıdır, tecrübe gerekir mi, fabrikayı yöneten hastaneyi de yönete bilir mi” gibi bir çok sorunun açıklanması gerekir. Üniversitelerde kurulmuş olan İşletme, kamu yönetimi, ekonomi, turizm işletmeciliği, spor yöneticiliği, eğitim yöneticiliği, afet yönetimi, sağlık idaresi veya sağlık yönetimi gibi dünyada yüzlerce akademik birim ve bu birimlerde çalışan sayısız akademisyen bu sorulara cevap aramaya devam etmektedir.

Amerika’dan Hindistan’a, Afrika’dan İngiltere’ye her gelişmişlik düzeyindeki ülke üniversitelerinde benzer eğitim programlarının bulunması yöneticiliğin eğitim gerektirdiğini, güçlü bir şekilde, söylemektedir. Yöneticilik eğitiminin bir takım özel alanlar üzerinden verilmesinin “spor yöneticiliği, afet yönetimi, eğitim yönetimi, kamu yönetimi, sağlık yönetimi gibi” alana özgü yönetici eğitimine ihtiyaç olduğu evrensel gerçeğini göstermektedir.

Bütün yönetim kitapları, yönetimi açıklarken “yönetimin evrenselliğine” atıfta bulunur. Yani bir araya gelmiş üç kişinin veya bir araya gelmiş üç atomun belirli bir hedefe ulaşabilmesi veya maksatlı bir işi yapabilmesi için yönetime ihtiyacı vardır. Yani hiç bir şey tesadüfü bir şekilde hikmetli bir sonuca ulaşamaz. Bu kadar evrensel olan bir olgu meslek midir? Sorusu önemli tartışma konularından biridir. Yönetim hocaları genellikle “yöneticiliği” meslekleşme sürecinde olan bir alan diye ifade ederler. Özellikle ilk ve orta kademe yöneticilikleri meslek olarak görülebilir. Üst düzey yöneticilikler ise yönetim losyonuna sahip olmak şartıyla meslekten daha öte özel bir yetenek gibi değerlendirile bilinir. Üst düzey yöneticilerin hikayelerinde mutlaka bir yönetim başarısı bulunmalıdır. Başka bir meslekteki başarı yönetimde başarıyı garanti etmediği unutulmamalıdır.

Yönetim evrensel olduğu için her iş veya mesleğin yönetimi söz konusudur. Genel anlamda sosyal ve ekonomik işlerin yönetimi, yönetim alanında eğitim almış kişiler tarafından yapılması önerile bilinir. Mesleklerin yönetimi ise mesleki eğitimin yanı sıra yönetsel eğitime de ihtiyaç duyar. Örneğin, bir hemşirelik hizmetini yönetecek olan hemşirenin hemşireliğin yanında, yüksek lisans düzeyinde bir yöneticilik eğitimini alması önerilmelidir. Fakat bir işletmenin yönetiminde görev alacak yöneticilerin öncelikle lisans ve mümkünse lisans üstü eğitim alması “good managemet” için yöneticilik eğitiminin yapacağı katkıyı büyük ölçüde başarır.

Yöneticilik başarısında diğer bütün işlerde olduğu gibi eğitim tek başına belirleyici değildir. Yöneticilik için gerekli beceriler “teknik, iletişim ve kavramsal beceriler” başlıkları altında toplanır. Yönetim kademesi düştükçe teknik becerini payı artarken, yönetim kademesi yükseldikçe kavramsal becerinin payı artmaktadır. İletişim becerisi her düzeyde önemini korur. Teknik beceri yapılan işleri ve işleyişi bilmeyi ön plana çıkarırken, kavramsal beceri olay ve olguları anlama, ilişkileri tanımlama, problemleri çözme veya yenilikler yapabilmeyi açıklar. Bir işletmedeki tedarik, üretim, pazarlama, muhasebe, finans, insan kaynakları yönetimi gibi doğrudan yönetimin alanı olan departmanların alt ve orta yönetim kademelerinde yönetim eğitimi almış kişilerin çalıştırılması gerekli teknik beceri açısından donanımlı olmalarını sağlar.

Diğer bütün işlerde ve mesleklerde olduğu gibi yöneticilikte de deneyim ve tecrübe çok önemlidir. Eğitimli kişinin alayda tecrübe kazanması bu kişiyi kurmay yapar, alaylı kişi başarılı olabilir, fakat eğitimle kavramsal çerçeveye ulaşamamışsa kurmay olma şansı çok düşüktür.

Yönetim ve yöneticilik alanındaki bu genel bilgilerin ışığında başlıktaki “kamu hastanelerini kim yönetmelidir?” sorusuna verilebilecek cevap belki aşağıdaki şekilde ifade edilebilir.

Öncelikle belirtmek gerekir ki, sağlık hizmetleri ve özelde hastane hizmetleri diğer işletme alanlarında ayrılmaktadır. Çünkü sağlık hizmetlerinin, ertelenemez oluşu, ikamesinin olmayışı, 24 saat/7 gün devam etmesi, arz ve talebin üçüncü kişiler tarafından belirlenmesi, hataları absorbe etme imkanının sınırlı olması, doğrudan insan vücudu üzerinde icra edilmesi, genelde gönüllü bir talebe sahip olmaması, farkı bir terminolojiye sahip olması, kar amacının sınırlı kalması, çoğunlukla kamu hizmeti olması, finansmanın değişik yollarla sağlanması ve temel ve devredilemez insan haklarından biri olması gibi özellikleri bulunmaktadır. Bu özelliklerden dolayı sağlık sektörünün ihtiyacı olan yöneticiler, sağlık alanında üniversitelerde açılmış olan, ülkemizde yaklaşık 40 bölüm bulunmakta, “sağlık idaresi/yönetimi” lisans, yüksek lisans ve doktora programlarında yetiştirilmeye çalışılmaktadır. Elbette sağlık idaresi/yönetimi bölüm mezunları hastanelerdeki, genel sekreterliklerdeki ve diğer sağlık kurumlarındaki alt ve orta düzey kademe yöneticiliklerine adaydırlar. Özellikle hastanelerin idari ve mali işler müdürlüğü ve genel sekreterliğin mali işler ve idari işler başkanlıkları kadrolarındaki görevlere, uzmanlıklara, şefliklere, koordinatörlüklere, şube müdürlüklerine, müdür yardımcıları ve diğer yönetim yardımcılıklarına ve otelcilik hizmetleri müdürlüğü gibi yöneticiliklere adaylardır. Hastane İdari ve mali işler müdürü, genel sekreterlik mali işler ve idari işler başkanı ve diğer sağlık kurumlarındaki idari ve mali işlerle ilgili yöneticiler, değişik düzeylerde sağlık idaresi/yönetimi eğitim almış ve yöneticilikte tecrübe sahibi olmuş, başarısız bir özgeçmişi bulunmayan kişiler arasından seçilmesi önerilebilir. Bu öneri özünde sağlık yöneticiliği alanında yapılan eğitimin sektöre “good management” için gerekli katkıyı yapmasına imkan tanınmasını içerir.

Elbette bir hastane veya sağlık kurumunda hekimlik, hemşirelik, eczacılık, diyetisyenlik, fizyoterapi, laboratuar gibi hizmetlerin başındaki yöneticiler ilgili meslekten olacaktır. Fakat bu alanlardaki yönetici seçimlerinde mümkün olduğunca yönetim alanında lisans, yüksek lisans veya en azından bir eğitim sertifikası bulunan kişilerin arasından yapılmalıdır. Bu durum ilgili alanların yönetimine pozitif katkı yapacaktır.

Beklenen soru; birlik genel sekreteri ve hastane yöneticisi kim olmalıdır? Yeni hastane hizmetleri yapılanmasında, birlik genel sekreterliği grup veya holdinglerdeki yönetim kurulu başkanlığı, murahhas aza veya (chief executive officer) CEO tanımına uygun düşmektedir ve en üst düzey yöneticidir. Bu yönetici her hangi bir sağlık meslek sahibi veya sağlık yöneticisi olabilir, fakat mutlaka sektörde deneyimi olmalı,  yönetim losyonuna sahip olmalı ve hikayesinde bir yönetim başarısı veya sağlık yönetimi doktorası –ki buda bir başarıdır- bulunmalıdır. Özellikle mesleki başarısı yüksek olan hekimlerin yönetici atanması hekimlik mesleği ve vatandaşlar açısından büyük bir kayıptır. Mesleki başarısı yüksek olan bir hekim, alanında tek başına bir marka olabilir ama mesleki başarı yönetsel başarıyı garanti etmez. Hastane yöneticisi,  özellikle büyük hastaneler için, genel müdür veya (chief operating officer) COO konumundadır ve üst düzey yöneticidir. Bu nedenle birlik genel sekreterliği özellikleri biraz daha esnek bir değerlendirmeyle hastane yöneticisi içinde geçerli olabilir.

Aklı sürekli kurcalayan soru “siyasal iradenin tercihi ne olmalı?” Demokratik bir ülkede seçim yoluyla işbaşına gelenler, kendi alanlarında ki yasal düzenlemelere uymak şartıyla, yönetici atamalarında tercihlerde bulunmaları en doğal haklarıdır. Fakat bu tercihler işin gereklerini sağlayanların arasından olması siyasal iktidarın, vatandaşın ve devletinde çıkarınadır. Ehil olmayanların işbaşına geldiği yerde kıyametinin kopması beklenmelidir. Ehiller arasından tercih yapmak ise hesap verebilmek adına bir haktır. Bütün kamusal görevler milletin emanetidir –millettin parası, oyu ve diğer sunduğu imkanlarla yapılır- ve emanet ehline teslim edilmelidir. Aksi durumda yerin altı yerin üstünden hayırlıdır.

Sonuç olarak bu yazı bir talep üzerine ve iyi bir sağlık kurumu yönetimi yapılandırmak için, yönetim eğitiminden beklenen pozitif katkısı sağlamaya yönelik bir bakış açısıyla yazılmıştır. Alanın ilgilileri yönetimi hem bir bilim hem de bir sanat olarak adlandırır. Konun farklı boyutları vardır. Diğer boyutlar açısından da konun açıklanarak öneriler desteklene bilir.

                                                                                                                                                       *Yrd. Doç. Dr. Sedat BOSTAN

                                                                                                                                                              Gümüşhane Üniversitesi

                                                                                                                                                            Sağlık Yüksek Okulu Müdürü

                                                                                                                                                               Sağlık Yönetimi Bölümü